ARQ Kenniscentrum Oorlog, Vervolging en Geweld

Hoe kijken kinderen van verzetsstrijders terug op hun jeugd? Hebben zij last gehad van het verleden van hun ouders? Of hebben ze er positieve inspiratie aan ontleend? Impact Magazine was nieuwsgierig naar hun ervaringen. En aan wie konden we het beter vragen dan aan Gerrit Jan Wolffensperger, kind van Gerrit Jan van der Veen (1902-1944), die juist de afgelopen tijd in het verzetsverleden van zijn vader is gedoken?

Provide Care, een humanitaire interventie van de Nederlandse krijgsmacht, is bij het publiek zo goed als vergeten. Het leed van Rwandese vluchtelingen in Zaïre in 1994, vergeet Provide Care-veteraan Hans van Leest echter nooit. Impact sprak met hem over zijn ervaringen en de nasleep van de missie voor hem persoonlijk.

Inleiding

Tussen berkenbos en prikkeldraad vonden gruwelijkheden plaats die het menselijk verstand en voorstellingsvermogen ver te boven gaan. In Auschwitz-Birkenau, het grootste vernietigingskamp, pleegden de SS-Totenkopfverbände een industriële massamoord op ongewenste sociale en etnische minderheden. 90 procent van de slachtoffers was Joods. De SS verleidde honderdduizenden onschuldige mensen om het omheinde gebied van de crematoria te betreden - en joeg hen vervolgens de dood in.

Son of Saul, volgens sommigen de beste Holocaustfilm ooit, gaat over Sonderkommando’s in Auschwitz. Er waren daar ook Nederlandse Sonderkommando’s. Uit hun vrijwel onbekende verhaal blijkt dat de film gruwelijk dicht bij de werkelijkheid komt.

Voor de een ligt de oorlog nog vers in het geheugen, voor de ander is de oorlog inmiddels zeventig jaar geleden. Samer (37) en Joty (90) verlieten het land waar ze zijn geboren en getogen. Op de vlucht voor oorlog en geweld. Op zoek naar veiligheid, vrijheid en hoop op een beter bestaan. Hoe hebben zij de draad in Nederland weer opgepakt? Hoe kijken ze terug op hun oorlogservaringen? Twee gesprekken over twee oorlogen in verschillende tijden, die toch raakvlakken met elkaar blijken te hebben.

Vlucht

Ongeveer 300.000 Indische Nederlanders en 35.000 Molukkers kwamen in de jaren na WOII uit het voormalige Nederlands-Indie (tegenwoordig Indonesië) naar Nederland. Het was de grootste groep immigranten in de twintigste eeuw die zich blijvend zou vestigen in Nederland. Velen van hen kwamen berooid aan en moesten helemaal opnieuw beginnen. Stichting Pelita ondersteunt hen en hun nazaten al zeventig jaar. Aan de hand van enkele foto’s volgt een impressie van de geschiedenis en werkzaamheden van Pelita.

Ex-dwangarbeiders melden zich in die hoedanigheid zelden aan bij Centrum ’45, een therapeutisch behandelinstituut voor oorlogsgetroffenen. Waarschijnlijk hangt dat samen met het feit dat er rond de term ‘dwangarbeider’ nog altijd een zweem van schaamte hangt bij de betrokkenen. Dus zegt men liever: ik ben opgepakt bij een razzia, of ik ben Indië-veteraan of bombarde-mentsslachtoffer.

‘Het maakt geen verschil, NSB’er of NSB-kind, iedereen moet boeten, vergelding kent geen leeftijd’. In één zin maakt Sytze van der Zee, oud-hoofdredacteur van het Parool, in zijn autobiografische boek Potgieterlaan 7 de positie van NSB-kinderen duidelijk. Ook hij is een ‘NSB-jong’ dat evenals tienduizenden andere kinderen opgroeide in een gezin dat fout was. Van der Zee (1939) beschrijft op beeldende wijze de herinneringen aan zijn jeugd, waar de oorlog en de verkeerde politieke keuze van zijn ouders als een rode draad doorheen lopen.

Tijdens de Rwandese genocide in 1994 werden vrouwen structureel en zeer frequent onderworpen aan de meest excessieve vormen van seksueel geweld. Daarmee verschillen ze bijvoorbeeld niet van de hedendaagse Yezidi-meisjes, die als sekslaaf door IS-strijders zijn misbruikt. In beide gevallen blijkt de culturele context allesbepalend bij de hulpverlening na afloop.

Seksueel geweld als wapen

Het was het zoveelste geval van seksueel misbruik dat ik las. In de Volkskrant van 9 september deed oud-militair Ronald Vreeburg zijn verhaal uit de doeken. Begin jaren tachtig werd hij als 17-jarige soldaat tijdens zijn militaire opleiding misbruikt door vijf collega’s. Nog meer soldaten waren getuige van het seksueel misbruik. Hij meldde het voorval destijds bij de groepscommandant, maar die deed er niets mee. Is dit gebrek aan compassie al beschamend, het wordt nog erger als Vreeburg ruim 30 jaar later met zijn verhaal naar buiten treedt. De daders tonen tot nu toe geen enkel berouw.