Wat doet herdenken met kinderen? Onderzoeksrapport deel 2

Het herdenken van de Tweede Wereldoorlog heeft een belangrijke plek in de Nederlandse samenleving. Hoewel het al bijna 75 jaar geleden is dat Nederland werd bevrijd, blijft de belangstelling voor de Nationale Herdenking op 4 mei groot. Uit diverse onderzoeken blijkt dat kinderen het herdenken van de Tweede Wereldoorlog belangrijk vinden (1, 2, 3). Toch is de algemene steun voor 4 mei onder kinderen lager dan bij volwassenen (2). Op veel scholen worden lesprogramma’s ingezet om kinderen te leren over de betekenis en inhoud van herdenken. Kinderen worden hierbij ook gestimuleerd om zelf een herdenking te organiseren of bij te wonen. 

Over het effect van dergelijke programma’s is weinig bekend. Hoe waarderen kinderen de herdenking die zij hebben bijgewoond, welke vorm of welk ritueel1 spreekt hen aan? Is het bijvoorbeeld belangrijk dat kinderen een actieve rol hebben in de herdenking? En wat leren kinderen door het herdenken, wanneer we kijken naar kennis en houding ten opzichte van herdenken, vrijheid en verbondenheid? 

Onderzoek naar de relatie tussen oorlogseducatie en attitudes toont aan dat kennis of les over de Holocaust samenhangt met positieve burgerschapswaarden (4), een groter begrip van collectieve verantwoordelijkheid voor het tegengaan van racisme, meer tolerantie en sterkere positieve waarden (5, 6). In dit onderzoek bekijken we of herdenken ook samenhangt met dergelijke attitudes. Verder wordt in deze studie voortgebouwd op een eerder deelonderzoek (7), betreffend een kwalitatieve studie door middel van focusgroepen. Uit dit onderzoek blijkt dat het voor kinderen in de waardering van herdenken belangrijk is om de betekenis van rituelen te begrijpen en om de gebeurtenissen van vroeger dichterbij te brengen en meer invoelbaar te maken, bijvoorbeeld door een getuigenis. 

Dit rapport is onderdeel van het meerjarig rituelenonderzoek van het Nationaal Comité 4 en 5 mei en Arq Kenniscentrum Oorlog, Vervolging en Geweld. Hierin staat de vraag centraal hoe rituelen van herdenken en vieren in de toekomst betekenisvol kunnen blijven. Dit wordt uitgewerkt in verschillende deelstudies met een interdisciplinaire insteek. In dit rapport, voor de deelstudie Volgende Generaties, staan de volgende vragen centraal: 

1. Hoe waarderen kinderen2 de herdenking die zij hebben bijgewoond en waar wordt deze waardering door beïnvloed? 

2. Welke invloed heeft herdenken op emoties, de kennis van kinderen over de Tweede Wereldoorlog en hun houding ten aanzien van herdenken, vrijheid en verbondenheid? 

3. In welke mate wordt deze relatie beïnvloed door de aard en uitvoering van de rituelen? 

Allereerst zal de toegepaste onderzoeksmethodiek worden toegelicht. Vervolgens worden de resultaten van het huidige onderzoek beschreven. De discussie bevat tot slot een koppeling van de gevonden resultaten met eerdere onderzoeken en wetenschappelijke literatuur. Met de uitkomsten van dit onderzoek kan het Nationaal Comité richting geven aan hun (educatie) beleid en de manier waarop zij kinderen betrekken bij herdenken van de Tweede Wereldoorlog. Tevens vergroot dit onderzoek de kennis van Arq over de doorwerking van oorlog in generaties.