ARQ Kenniscentrum Oorlog, Vervolging en Geweld

Het verleden heeft een sterke aantrekkingskracht, zeker wanneer de geschiedenis zich doorkruist met onze eigen familiegeschiedenis. Hoe hebben onze voorouders zich verhouden tot de grote en kleine ontwikkelingen in de wereld? Met name wanneer we ons verdiepen in de rol van voorouders in beladen periodes van geweld, oorlog en onderdrukking, kan zo’n zoektocht moeizaam en ingrijpend zijn. Denk bijvoorbeeld aan collaboratie tijdens de Tweede Wereldoorlog.

1. Komt de openbaarmaking van het CABR aan bod in jouw behandelkamer?

Hoe werkt het oorlogsverleden vandaag de dag door als je ouders of je grootouders hebben gecollaboreerd met de Duitse bezetter? Onlangs onderzocht ARQ hoe het (klein)kinderen van ‘foute’ Nederlanders vandaag de dag vergaat. Op welke manieren ervaren zij de doorwerking van dit verleden, en wat kunnen we daaruit meenemen wanneer we 80 jaar vrijheid herdenken?

Het was in de jaren zestig toen de Duitse Gudrun haar Joodse vriend meenam naar haar ouderlijk huis in Zuid-Duitsland. Haar vader August was een Duitse militair geweest en haar moeder een fervent nazi die heel haar leven lang met  minachting sprak over Joden en ‘zigeuners’. Een recept voor een familieruzie, maar het bezoek van Gudrun en haar vriend was gemoedelijk en leidde niet tot problemen. Het was in dezelfde jaren zestig dat Gudrun erachter kwam dat haar lieve vader niet zomaar een militair was. Hij behoorde tot de Waffen-SS, en daar het beruchtste onderdeel van, de Einsatzgruppen.

Het hebben van geheimen is zo oud als de mensheid. ‘Zodra twee mensen bij elkaar komen kan het al zinvol zijn om iets geheim te houden, dus het is bij uitstek een sociaal proces’, vertelt psycholoog Andreas Wismeijer, die het boek Het Geheimen Protocol. Over de psychologische mechanismen van geheimhouding schreef. ‘Er zal continu frictie zijn in de informatie die door mensen uitgewisseld wordt.’ Wanneer werken geheimen belemmerend en wanneer zijn ze functioneel of zelfs sociaal gewenst? En wat vergt het hebben van een geheim van je?

De Oekraïense ngo DoLadu biedt psychologische ondersteuning aan Oekraïense veteranen en hun families. Khrystyna Kurganska, die aan het hoofd staat van de organisatie, vertelt over de uitdagingen van hun werk in een voortdurende oorlog. ‘Veteranen aarzelen vaak om hulp te zoeken omdat ze bang zijn voor oordelen.’

Tijdens zijn bezoek aan Litouwen in 2022 merkte Impactredacteur Bart Nauta op hoe het nationale trauma de Joodse geschiedenis heeft overschaduwd en leidt tot angsten over de toekomst. De dreiging van oorlog hangt er in de lucht.’

De dreiging van oorlog lijkt reëler dan ooit. Voor mensen die oorlog hebben meegemaakt, of nog familieleden hebben in oorlogsgebieden, is deze dreiging nog levendiger. Klinisch psycholoog Antoine van Sint Fiet behandelt mensen voor wie de dreiging nog een dagelijkse realiteit is. In zijn behandelkamer in Diemen tref ik een geëngageerde en bedachtzame man. ‘Je merkt waarschijnlijk al dat ik er veel over kan vertellen’, legt hij mij uit. Ik vroeg hem hoe het is om met mensen te werken voor wie de dreiging van oorlog nog altijd in hun hoofd leeft.

ARQ Kenniscentrum Oorlog, Vervolging en Geweld deed onderzoek naar de doorwerking van het collaboratieverleden op nabestaanden. Hoe ervaren zij 4 mei? Onderzoeker Lucia Hoenselaars bespreekt de resultaten. 

Kinderen van ouders die tijdens de Tweede Wereldoorlog de kant van de Duitse bezetter kozen (of daarmee werden geassocieerd) kunnen te maken hebben (gehad) met individuele of gezinsproblematiek die kan samenhangen met het oorlogsverleden van hun ouders.1 Kinderen die voor of in de oorlog geboren zijn hebben in of direct na de oorlog zelf ook vaak zeer ingrijpende ervaringen meegemaakt, bijvoorbeeld tijdens een vlucht naar Duitsland toen het einde van de oorlog naderde, of in opvangtehuizen als beide ouders waren geïnterneerd.