ARQ Kenniscentrum Oorlog, Vervolging en Geweld

Bij veel initiatieven die ik in de aanloop naar het jubileumjaar 75 jaar vrijheid, tijdens conferenties, presentaties of online ben tegengekomen, staat het reflecteren op de persoonlijke betekenis van ‘vrijheid’ centraal. Met name wanneer deze initiatieven gericht zijn op jongeren. Wat is vrijheid, en wat betekent dat voor jou? Dat zijn vragen met een caleidoscopische veelheid aan mogelijke antwoorden, en die misschien juist daarom een tijdloze urgentie hebben.

Eindstation Auschwitz, een heruitgave van het in 1946 verschenen boek van psychiater Eddy de Wind, stond begin dit jaar rond de bevrijding van Auschwitz volop in de belangstelling. De Wind overleefde Auschwitz en schreef kort na de komst van het Rode Leger maar nog binnen het prikkeldraad over zijn kampervaringen in een gevonden schrift. Het is een ooggetuigenverslag met literaire aspiraties, alleen al doordat De Wind het pseudoniem Hans gebruikt, hijzelf in derde persoon enkelvoud.

Roxane van Iperen woont met haar gezin in ’t Hooge Nest, het huis dat in haar non-fictieboek met de gelijknamige titel centraal staat. Het is een huis met een bijzondere oorlogsgeschiedenis. Toen ze het huis kocht, wist ze hier niets van, maar na eerste vermoedens startte ze een zoektocht die eindigde in de eind 2018 verschenen bestseller. Het boek is inmiddels ook in het Engels en Duits verschenen en nog meer vertalingen en een verfilming staan op stapel.

Sinds het overlijden van zijn ouders staat Arnon Grunberg anders tegenover het verleden: ‘Het ontkennen van hun geschiedenis is ook een beetje alsof ik ze opnieuw doodmaak’. De schrijver bracht dit jaar de bloemlezing Bij ons in
Auschwitz uit.

75 jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog lijkt de belangstelling voor literatuur over de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust eerder toe dan af te nemen. Maar hoe bepalen we eigenlijk wat een boek tot ‘oorlogsboek’ maakt? Wanneer geldt een boek als literair, en wat is dan oorlogsliteratuur? Een korte beschouwing van twee Holocaustboeken die ieder op hun eigen manier vorm geven aan het onvoorstelbare.

75 jaar vrijheid in Nederland. Dat was aanvankelijk het thema van deze editie van WO2 Onderzoek uitgelicht. Maar dit nummer gaat online in een bijzondere tijd waarin onze persoonlijke vrijheid ernstig wordt ingeperkt. Tijdens deze ‘maand van de vrijheid’ zijn we niet vrij om te gaan en staan waar we willen.

Ik had meteen door dat hier iets unieks gebeurde. Snel viste ik mijn telefoon uit mijn zak. Enigszins beschaamd, want de locatie en setting waren ongepast om met je telefoon bezig te zijn. Maar ik wilde de zin noteren die nog woord voor woord na-ijlde in mijn hoofd: ‘Nu de laatste overlevenden nog onder ons zijn, bied ik namens de regering mijn excuses aan voor het overheidshandelen van toen.’ Daarna keek ik om me heen en probeerde de blikken van anderen te lezen. De verbazing was zichtbaar groot.

De Invictus Games, het sportevenement voor (oud)militairen met fysieke en/of mentale verwondingen, strijken mei dit jaar neer in Nederland. Een aantal van de sporters heeft PTSS. Bart Nauta sprak voor Impact magazine met drie deelnemende Nederlanders en vroeg naar welke betekenis de onzichtbare wond op hun levens heeft.

Een driedelig theaterstuk over de impact van de Tweede Wereldoorlog hoeft niet zwaar of naargeestig te zijn, bewijst Judith Herzberg met haar Leedvermaak trilogie. Eric de Vroedt, regisseur en artistiek leider van Het Nationale Theater in Den Haag, vertelt hoe en waarom hij deze trilogie in het voorjaar van 2020 weer op het toneel zet.

Rituelen kom je overal tegen: van het uitwisselen van ringen op een trouwdag tot koekhappen op het schoolplein op Koningsdag. Ook de Dodenherdenking op 4 mei bestaat uit een reeks van rituelen die ieder jaar herhaald worden en uitdrukking geven aan de Nederlandse geschiedenis en identiteit. Na 75 jaar herdenken van de Tweede Wereldoorlog rijst steeds vaker de vraag: Hoe kunnen herdenkingsrituelen in de toekomst betekenisvol blijven?