ARQ Kenniscentrum Oorlog, Vervolging en Geweld

Het was ‘de meest demonische daad van het nationaalsocialisme’, volgens schrijver en Auschwitz-overlevende Primo Levi. Het bedenken en realiseren van het zogeheten Sonderkommando: een groep gevangenen in Auschwitz, veelal Joods, die werden gedwongen om mee te werken aan de massale vernietiging van hun medegevangenen. Filip Müller was een van die Sonderkommando’s, en overleefde de oorlog. Hij schreef een boek over zijn jaren in Auschwitz – en dat is nu voor het eerst in het Nederlands is vertaald: Sonderbehandlung, Mijn jaren in de crematoria en gaskamers van Auschwitz.

Wat betekent het voor kinderen om een oorlog te herdenken die zelfs hun grootouders niet hebben meegemaakt? En hoe kunnen zij het beste betrokken worden bij herdenken? Bertine Mitima zocht het uit in haar promotieonderzoek. 

Na jaren op oorlogspad te zijn geweest, van Macedonië tot aan Egypte, en van Armenië tot aan India, begon Alexander de Grote steeds onrustiger gedrag te vertonen. Hij sliep slecht, in de angst dat zichtbare en onzichtbare vijanden hem in zijn slaap zouden vermoorden. Hij vergreep zich overmatig aan drank, om te ontsnappen aan de realiteit van de dag. Hij haalde onverwachts uit naar vrienden en onbekenden om hem heen, soms met dodelijke gevolgen.

We leven in een tijdperk van trauma. De verhalen van overlevenden van traumatische gebeurtenissen, ons luisteren, de psychologische hulp en maatschappelijke erkenning: ze lijken van alle tijden. Toch is het traumadenken niet zo universeel als gedacht.

Vroeg op een dinsdagochtend ontmoette ik Jim van Os in het Universitair Medisch Centrum in Utrecht. Daar het voor mij vroeg was, was dit voor de kwieke hoogleraar psychiatrie natuurlijk helemaal niet vroeg. Zijn dag was allang begonnen. Gekleed in een oudmodisch grijs pak trof ik hem in een eenvoudige kamer in het kloppend hart van het medisch labyrint. Maar alle schijn bedriegt. Hoe langer ik om mij heen keek, hoe meer ik werd verrast door de geestverruimende kunst aan de muren. Hij vertelde er graag over en een inspirerend gesprek over mens en leed volgde.

Wat maakt dat de aanpak van een crisis goed uitpakt? ‘Ik zal je even mijn kernvergelijking uitleggen. Je hebt dus vijf verschillende componenten. De eerste is…’ Ik had mijn vraag nog niet afgemaakt of Michel Dückers begon al met een gedetailleerde uiteenzetting van zijn nieuwste model met betrekking tot rampen. Vijf voorspellende variabelen die mathematisch worden versterkt door een vermenigvuldiger – een som waarmee het oordeel over de aanpak van rampen en crises effectief kan worden begrepen.

De Kanteling in de kijk op het koloniale verleden die al enige tijd gaande is, lijkt te versnellen, schrijft Onno Sinke. Er komt in ieder geval steeds meer ruimte voor het Indonesische perspectief. 

Twee miljoen mensen in Nederland hebben een band met voormalig Nederlands-Indië (het tegenwoordige Indonesië). Veel Nederlanders hebben echter weinig kennis over de geschiedenis, de cultuur en de ervaringen van de Molukse en Indische gemeenschappen in Nederland. Dat geldt ook voor medewerkers binnen de reguliere zorg. In 2017 sprak de overheid, middels de collectieve erkenning, haar dank en erkenning uit voor wat de Indische gemeenschap betekent voor Nederland. De officiële verklaring luidt als volgt: 

Wellicht herinnert u zich de rel nog rondom de Nationale Herdenking in 2017. Rikko Voorberg wilde op 4 mei met drieduizend witte papieren kruizen op het Rembrandtplein stilstaan bij vluchtelingen die het leven lieten onderweg naar Europa. Datzelfde jaar was er een indrukwekkende herdenking bij de begraafplaats in Loenen, Ereveld vol Leven. Bij deze herdenking waren ook vluchtelingen betrokken, uit Syrië en Ethiopië.

De laatste decennia lijkt de oudheid steeds meer van invloed te zijn op de militaire psychiatrie. Bekende auteurs zoals klinisch psycholoog Jonathan Shay, filosofe Nancy Sherman en veteraan Karl Marlantes doen allen een beroep op de rituelen en het gedachtegoed uit de oudheid. Zo is het concept moral injury gebaseerd  op interpretaties van Homerus’ Ilias en Odyssee en vormt de antieke stoïcijnse leer, zoals beschreven door de Romeinse keizer Marcus Aurelius, inspiratie voor militaire opleidingen en de behandeling van getraumatiseerde veteranen.