ARQ Kenniscentrum Oorlog, Vervolging en Geweld

De oorlog in Oekraïne is voor veel mensen lastig. Ook bij ouderen kan dit onrust veroorzaken. Herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog en de Koude Oorlog komen mogelijk weer naar boven. Het basisgevoel van veiligheid kan aangetast zijn door de huidige dreiging en onzekerheid. Dit kan ook gelden voor veteranen of mensen die gevlucht zijn uit oorlogsgebied. Hoe ga je daar als zorgverlener mee om? 

Steeds meer ervaringen gelden als ‘traumatisch’. Ook historici hebben de neiging te psychologiseren en het verleden vanuit kwetsuren te verklaren. In werkelijkheid is dit ‘traumadenken’ helemaal niet universeel, maar tijd- en plaatsgebonden, zo betogen Bart Nauta en Arjen van Lil.

Gedurende heel 2023 besteden organisaties zoals musea, herinneringscentra en archieven aandacht aan de psychosociale doorwerking van oorlog. Deze doorwerking kan vele vormen aannemen en heeft voor ieder individu een eigen betekenis. In Nederland leven tal van families met herinneringen aan en verhalen over de Tweede Wereldoorlog. Maar er leven hier ook mensen die meer recentelijk hebben moeten vluchten voor oorlog en geweld. ARQ ontwikkelde samen met de WO2 Herinneringscentra in Nederland de vijfdelige documentaireserie ‘Leven met oorlog’.

Pauline van der Schrieck vertelt over het verzetsverleden van haar vader, Frits van der Schrieck, over gecodeerde notities die hij gebruikte tijdens zijn gevangenschap in het Oranjehotel en cryptische berichten die hij ontving tijdens zijn verblijf in kamp Haaren.

Decennia zijn ze betrokken bij het herdenken en herinneren van de Tweede Wereldoorlog. Oud-klasgenoten Marjolijn de Loos, Edmond Wellenstein en Piet Hein Donner praten over hun motivatie zich hiervoor in te zetten, vanuit de oorlogservaringen van hun familie en het opgroeien in het naoorlogse Europa. 
De Loos: ‘Er is inderdaad wat je zegt, een rugzakje.’

Nina’s beide opa’s dienden bij het KNIL, en in 1951 zijn ze op dienstbevel naar Nederland gebracht met de belofte dat ze snel terug zouden kunnen keren naar een vrije Molukse staat. Die is er nooit gekomen, en dit doet Nina en haar familie nog steeds pijn. De opa en oma van August waren Indische Nederlanders. Zijn opa was dienstplichtig bij het KNIL, en zijn oma zat gevangen in een Japans gevangenenkamp. Na de oorlog kwamen ze gedwongen naar Nederland. Ze richtten hun blik op de toekomst en spraken nooit over hun getraumatiseerde verleden.

Vincent de Kom is de achterkleinzoon van Anton de Kom. Anton de Kom is een bron van inspiratie in het leven van Vincent, om zich zelf in te zetten voor een rechtvaardige wereld: ‘Ik sta op de schouders van een gigant, elke dag’.

Henk van der Pas, de overgrootvader van Tieme de Laat, woonde tegenover Kamp Vught en smokkelde voedsel en medicijnen naar binnen, en brieven van gevangen naar buiten. ‘Ik hoop dat ik zijn dapperheid en rechtvaardigheidsgevoel heb meegekregen’.

In het leven van het echtpaar Martine Letterie en Rinke Smedinga is de oorlog elke dag aanwezig. De opa van Martine is vermoord in concentratiekamp Neuengamme. De vader van Rinke was overtuigd nazi: NSB-lid, volgde de SS-opleiding, was bewaker in Kamp Westerbork en trad aan het eind van de oorlog in dienst bij de Ordnungspolizei van het Duitse leger.

Toen Elisabeth Oets 14 jaar oud was kocht ze een ketting met een Davidster van haar zakgeld. Toen ze het aan haar moeder liet zien reageerde haar moeder geschrokken: ‘Je moet niet laten zien dat je Joods bent.’ Sindsdien heeft ze jarenlang haar Joodse identiteit voor de buitenwereld verborgen.