ARQ Kenniscentrum Oorlog, Vervolging en Geweld

Ex-dwangarbeiders melden zich in die hoedanigheid zelden aan bij Centrum ’45, een therapeutisch behandelinstituut voor oorlogsgetroffenen. Waarschijnlijk hangt dat samen met het feit dat er rond de term ‘dwangarbeider’ nog altijd een zweem van schaamte hangt bij de betrokkenen. Dus zegt men liever: ik ben opgepakt bij een razzia, of ik ben Indië-veteraan of bombarde-mentsslachtoffer.

‘Het maakt geen verschil, NSB’er of NSB-kind, iedereen moet boeten, vergelding kent geen leeftijd’. In één zin maakt Sytze van der Zee, oud-hoofdredacteur van het Parool, in zijn autobiografische boek Potgieterlaan 7 de positie van NSB-kinderen duidelijk. Ook hij is een ‘NSB-jong’ dat evenals tienduizenden andere kinderen opgroeide in een gezin dat fout was. Van der Zee (1939) beschrijft op beeldende wijze de herinneringen aan zijn jeugd, waar de oorlog en de verkeerde politieke keuze van zijn ouders als een rode draad doorheen lopen.

Tijdens de Rwandese genocide in 1994 werden vrouwen structureel en zeer frequent onderworpen aan de meest excessieve vormen van seksueel geweld. Daarmee verschillen ze bijvoorbeeld niet van de hedendaagse Yezidi-meisjes, die als sekslaaf door IS-strijders zijn misbruikt. In beide gevallen blijkt de culturele context allesbepalend bij de hulpverlening na afloop.

Seksueel geweld als wapen

Het was het zoveelste geval van seksueel misbruik dat ik las. In de Volkskrant van 9 september deed oud-militair Ronald Vreeburg zijn verhaal uit de doeken. Begin jaren tachtig werd hij als 17-jarige soldaat tijdens zijn militaire opleiding misbruikt door vijf collega’s. Nog meer soldaten waren getuige van het seksueel misbruik. Hij meldde het voorval destijds bij de groepscommandant, maar die deed er niets mee. Is dit gebrek aan compassie al beschamend, het wordt nog erger als Vreeburg ruim 30 jaar later met zijn verhaal naar buiten treedt. De daders tonen tot nu toe geen enkel berouw.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden meer dan 200.000 vrouwen door de Japanners gedwongen tot prostitutie. Internationale organisaties willen materiaal over de ‘troostmeisjes’ op laten nemen in het register van het UNESCO Memory of the World programma. Dit zorgt voor spanningen met Japan.

Het beeld over de de kolonisatieoorlog in Indonesië staat in Nederland ter discussie. Maar hoe wordt dit verleden in de schoolboekjes verteld? Wat leren onze kinderen erover op school? Het Nationaal Comité 4 en 5 mei gaf docentopleider Marc van Berkel de opdracht om dit uit te zoeken.

De dekolonisatieoorlog in Indonesië en de koloniale erfenis staan in de belangstelling.

Terwijl de regering nieuw onderzoek naar de dekolonisatieoorlog aankondigt, is het beeld over de Tweede Wereldoorlog in Nederlands-Indië en de dekolonisatie van Indonesië in de schoolboeken nog steeds gedateerd.

Een gemiste kans.

Deze geschiedenis is namelijk de perfecte casus om multiperspectiviteit en burgerschap te illustreren.

Het prachtige Kastanjeplein in de Oosterparkbuurt van Amsterdam is op 4 mei omgebouwd tot een rituele herdenkingsplek. De veertien enorme kastanjebomen op het plein hangen vol met slingers, gemaakt van proppen oud papier. Elke prop symboliseert een verhaal dat nooit werd verteld, een leven dat vanuit de onzichtbaarheid vandaag in het licht wordt gebracht. 2800 Joden werden vanuit deze buurt weggevoerd naar concentratiekampen en overleefden de Tweede Wereldoorlog niet.  

Herdenken draagt voor een oorlogsgetroffene bij aan verwerking van traumatische ervaringen. Tenminste, dat wordt vaak aangenomen. Maar na een literatuur review blijkt dat er nauwelijks cijfers zijn die dit ondersteunen en soms lijkt het tegendeel waar.

De Amerikaanse historicus Timothy Snyder trekt vanuit zijn kennis van en visie op de Tweede Wereldoorlog en de jaren dertig twintig lessen ter bestrijding van fascistische tendensen in de huidige Verenigde Staten. Twee lessen verdienen speciale aandacht: instituten verdedigen en beroepsethiek hoog houden.