Ik heb mijn keten thuisgelaten. In het programma voor hedenochtend staat dat de burgemeester van de stad Amsterdam u, na de minister van WVC, welkom zal heten, maar het was een vlucht vooruit. Veel belangrijker dan dat, vandaag zeker, maar eigenlijk altijd, is dat ik een der uwen ben, een ondergedoken kind. Daarom is mij gevraagd voorzitter te worden van het Comité van aanbeveling. Daarom is mij gevraagd hier vanmorgen iets tot u te zeggen. Iets persoonlijks, iets over mijzelf, als ondergedoken kind.

‘Jij hoort daar toch niet bij’, zei mijn moeder toen de conferentie ter sprake kwam.

‘Ik ben ook ondergedoken geweest’, zei ik, ‘al was het dan samen met jullie. De oorlog duurde nog een jaar en drie maanden nadat ik geboren was. En bovendien, ik wil er bij horen.’

In mijn hart vond ik dat ze gelijk had.

Het Sinai-Centrum in Amersfoort is een psychiatrisch ziekenhuis van joodse signatuur. Behalve klinische opnamefaciliteiten heeft het ook een poliklinische en een deeltijdfunctie. Daarnaast is er nog de zorgfunctie van het Centrum ten behoeve van zwakzinnige en geriatrische patiënten.

Inleiding

Toen aan mij de vraag werd gesteld door de samenstellers van dit info-boekje om in het kort op te schrijven wat de vrede van na de oorlog voor mij heeft gebracht of liever gezegd, voor mij betekent, stemde ik gelijk toe, want tegelijk zo dacht ik, als het in het kort moet, zou ik met één zinnetje en aan één regel van dit info-boekje voldoende hebben om dat duidelijk te maken, namelijk de volgende zin: "OOK DE VREDE IS VOOR MIJ EEN BANGE DROOM".

Natuurlijk heb ik meer ruimte van dit info-boekje nodig om uit te leggen, waarom dat voor mij zo is.

Laat ik dan maar zo beginnen.

Oktober 1976. Ik rijd met mijn moeder in haar rode ‘eendje’ door de polder naar Dirkshorn, een klein plaatsje in de kop van Noord-Holland. Het doel van onze reis is de begrafenis van tante Cor, de voormalige pleegmoeder van mijn moeder. Het regent en het waait flink. Misschien verbeeld ik het me maar in mijn herinnering regent het en waait het altijd als wij ons richting Dirkshorn begeven. Hoe het ook zij, mijn moeder is een ervaren ‘eendenrijdster’ en lijkt goed bestand te zijn tegen deze turbulente rit. We maken grapjes, lachen en doen ons best onze nervositeit te onderdrukken.

Leonard Frank heeft onlangs ‘Een leeg huis’ van Marga Minco bij Theater van het Oosten geregisseerd. In dit stuk wordt zichtbaar en voelbaar hoe het oorlogsverleden zijn onontkoombare stempel drukt op het leven van twee joodse vrouwen die terugkeren uit de onderduik. Beiden proberen in die chaotische periode na de bevrijding - de jaren van ontgoocheling - te overleven en een nieuw bestaan op te bouwen. De een lukt dat wel, de ander niet.

Ondergedoken kinderen zijn een geval apart. Het is de generatie van mensen die er niet had mogen wezen en in zekere zin nog niet mag zijn. De wereld kent meer oorlogen dan haar lief is, maar voor mijn generatie, met mijn afkomst en geboren in het hoekje van de wereld dat Nederland heet, is het volstrekt duidelijk wat bedoeld wordt met ‘de oorlog’. De Oorlog namelijk. Ook al zijn er volgens Kende, Gantzel en Fabig¹ sinds De Oorlog er tot 1982 alweer 93 geweest tussen twee of meer staten en 76 binnen één staat.

De heer Silber (1922) heeft in zijn onderduikperiode een dagboek bijgehouden. Rond 1980 is door de heer D. Groenewegen een uittreksel getikt van een eerder vervaardigd transcript van dat dagboek. Voor zover wij weten, blijft het uittreksel zeer dicht bij de tekst van het dagboek.

Ik ben een passieve hoofdrolspeler in mijn eigen verhaal. Te jong om te handelen. Te jong om zelf beslissingen te nemen. Te jong om ook maar iets te begrijpen van wat de jodenvervolging betekende. Mijn verhaal is niet uniek, het gaat niet over kampen, ontberingen en martelingen, maar over overleving en de nasleep in een onvolledig, gedecimeerd gezin in naoorlogs Nederland. In 1939 ben ik geboren, een jaar voor de oorlog. Ons gezin bestond uit vader, moeder en mijn zusje Mirjam, drie jaar ouder dan ik. Wij kwamen beiden, met drie jaar verschil, op 25 mei, moeders verjaardag, ter wereld.