De literatuur met betrekking tot nakomelingen van holocaust overlevenden omvat honderden artikelen en tientallen dissertaties. Het zou onmogelijk zijn deze allemaal te behandelen. Daarom hebben we besloten ons te beperken tot die artikelen die op een ade-kwate wijze de belangrijkste stromingen weergeven in de literatuur en de publikaties die geen nieuwe informatie bevatten weg te laten.

De keuze was niet gemakkelijk en subjektieve faktoren spelen on-vermijdelijk een rol.

De heer Bekaert heeft gelijk dat mijn artikel een gevaarlijke suggestie inhoudt:

Weliswaar schrijf ik onderaan de eerste kolom op bldz. 31: "De vader van Heinrich is nog enkele jaren zelf in een kamp geweest; daar vond een directe traumatisering plaats".

Maar later houd ik me alleen met de ook bestaande indirecte traumatisering - via de moeder van vader - bezig. Door een poging tot te scherpe wetenschappelijke definiëring schep ik verwarring.

In 1980 verscheen in The American Journal of Psychotherapy een artikel van het echtpaar Rosenthal uit Worcester Massachusetts. (1) Een kritische bespreking van dit artikel zal het mij mogelijk maken de kondities te bespreken onder welke de oorlogstraumata kunnen worden overgebracht op de volgende generaties.

In het aflopende herdenkingsjaar is op grote schaal informatie gegeven over de jaren '40 - '45.

In boeken, over de radio en voor de T.V. zijn aangrijpende authentieke verhalen weer verteld opdat het niet vergeten zal worden en vooral opdat de jongeren het zullen weten. Ze moeten het precies weten. Ze moeten onze ellende begrijpen. Althans zo veel mogelijk; echt begrijpen kunnen ze het niet. Ze moeten horen wat er aan een oorlog vastzit, ook voor gewone burgers.

Ik heb met belangstelling uw artikel over Transgenerationele Traumatisering in "ICODO-Info" van december 1985 gelezen.

Mij moeten twee zaken van het hart: één pragmatisch en één meer emotioneel.

Voor ik met mijn reaktie begin wil ik mij, ter plaatsbepaling, voorstellen: Ik ben geboren .op 6 september 1942 te Batavia.

En heb dan ook het genoegen mogen smaken drie jaar de gast te zijn geweest van Zijne Keizerlijke Hoogheid in zijn speciaal voor ons ingerichte gastverblijf: "Tjideng".

Men heeft mij verzocht nader in te gaan op de vraag of er al of niet verschillen bestaan tussen de syndromen van oorlogsslachtoffers en van Vietnam-veteranen. Naar mijn mening bestaan er zowel verschillen als overeenkomsten

maar is het niet mogelijk beide

begrippen werkelijk met elkaar te vergelijken. Want om dit te kunnen doen moet men uitgaan van twee fundamentele veronderstellingen.

Ik ben Bob, de jongste van drie kinderen, geboren in 1948, ruim na de oorlog dus. Toch voel ik het zo dat het de oorlog is en wat daarin met mijn ouders, m'n zusje en de rest van de familie gebeurd is, die bepalend is geweest voor wat er met mij is gebeurd .

Ik wil proberen een beeld te scheppen van m'n jeugd, m'n opvoeding, m'n leven en twijfels nu.

Het is een zware last om dat duidelijk te maken. Een zware last om in mezelf te graven en aan totale vreemden, die mij alleen als nummer kennen, deze gevoelige en gevoelszaken te laten zien. Waar te beginnen?

De veertig jaar die verstreken zijn sedert mijn bevrijding uit een Nazi-concentratiekamp, hebben mij van een verstokt optimist tot een overtuigd pessimist gemaakt. Dat is een slechte zaak en niet alleen voor mijn eigen psyche.

Truus Wertheim verkent al vele jaren de elkaar overlappende werelden van persoonlijke verwerking, therapie en kunst. In dit blad deed ze dat eerder in gesprekken met Betty Roos, Ida Vos, Chaja Polak en Eduard Leuw. Met Lies Lisser is ze in gesprek over een 'poesiealbum' waarin Lies de vervolging van haar familie en de gevolgen daarvan op geheel eigen wijze in beeld brengt en daarmee ook voor haarzelf weer toegankelijker heeft gemaakt.

In het begin van dit jaar hield hoogleraar Pedagogiek Marinus van IJzendoorn een lezing voor de leden van de Psychotraumastudiegroep. Centraal in zijn verhaal staat een onderzoek naar de gevolgen van de holocaust voor overlevenden, voor hun kinderen en hun kleinkinderen.