Inleiding

In de loop der naoorlogse jaren is het duidelijk geworden dat de gedachtenvorming over het in de oorlogsjaren existentieel getraumatiseerd zijn en de diverse implicaties daarvan bijzonder moeilijk is en in hoge mate wordt beïnvloed, bepaald en beperkt door persoonlijke ervaringen en inzichten van de onderzoekers. Verschillende nare en betreurenswaardige meningsverschillen en misverstanden van maatschappelijke, wetenschappelijke en persoonlijke aard waren en zijn daarvan helaas het gevolg.

‘De zon deed een wanhopige poging om door ie komen op de laatste dag van mei 1944. De zon is warm in mei. Zij heelt. Maar zelfs de hemel was machteloos op die dag. Hemel en aarde werden beheerst door een macht die zo slecht was dat zij de natuurlijke orde van het heelal verstoorde, en het hart van mijn moeder zweefde weg in het door rook bezwangerde luchtruim van Auschwitz.

Al veertig jaar probeer ik die rook uit mijn ogen te vegen, maar mijn ogen branden nog altijd, moeder.'

(Leitner 1085, p. vii)

Oorlogsgetroffenen is een arbitraire term. Slachtoffers van systematische nazi-vervolgingen en van de Japanse kampen, oud-verzetsstrij-ders. en militaire en burgerslachtoffers van de krijgshandelingen in engere zin werden er eerst onder begrepen. In het, later ontstane, besef dat de trauma’s meestal niet in een enkele generatie zijn uitgerimpeld. ging men ook doelen op nakomelingen van de genoemde groepen. Nog weer later kwam er aandacht voor de problemen van kinderen van ‘foute’ ouders.

Inleiding

De partner van een oorlogsgetroffene is veelal de levensgezel(lin) van een existentieel getraumatiseerd mens. Dat wil zeggen van een man of een vrouw die in een situatie heeft verkeerd waarin leven en menszijn werden bedreigd, een situatie waaruit ontsnappen zeer moeilijk of onmogelijk was en waarvan het einde niet in zicht was.

Kahana (1992) heeft dc kenmerken van een existentieel trauma als volgt beschreven:

1.    Het totale leven en beleven wordt door de gebeurtenis ontwricht, er is geen veilig gebied meer over.

Op het moment van onze geboorte erven we de welvaart, de taal. het politiek bestel, de conflicten, het niveau van ons onderwijs en het verleden van onze omgeving. En daar moeten wc mee zien te leven. Van onze ouders enen we niet alleen onze naam en het eventueel aanwezige geld of goed. maar ook hun normenstelsel, gezondheid, de kleur van onze ogen, onze maatschappelijke kansen en sociale status. Ook daar moeten we mee zien te leven. De spanning tussen deze erfenissen enerzijds en de eigen wil en mogelijkheden anderzijds kan het zout in de pap zijn.

Het dagboek van Anne Frank kreeg wereldwijde bekendheid door de verfilming en het toneelstuk. Aan het einde van hei toneelstuk werd een toevoeging gemaakt. Men kon de stem van Anne Frank horen zeggen: ‘In spite of everything, 1 still believe that people are really good at heart.' Wellicht geldt deze uitspraak voor het kind Anne Frank. Wie zich voorstelt dat Anne Frank de oorlog zou hebben overleefd, zal zich terecht afvragen of ze dit later ooit gezegd zou hebben. Ik betwijfel het. Bruno Bettelheim noemt het een falsificatie.

Alle ouderen hebben de oorlog meegemaakt. Een aantal van hen heeft daar klachten aan overgehouden. Hoe weet je als verzorgende dat je met een oorlogsslachtoffer te maken hebt? Helaas is het niet mogelijk een lijstje te geven van enkele duidelijke symptomen of klachten, waaraan je een oorlogstrauma kunt herkennen. Klachten van oudere oorlogsgetroffenen verschillen vaak niet wezenlijk van die van andere ouderen. Bovendien blijken oudere oorlogsgetroffenen ongeveer dezelfde hulp nodig te hebben als hun leeftijdgenoten. Waarom voor hen dan toch aparte aandacht gevraagd?

Inleiding