ARQ Centrum' 45

Een van de vele zaken, waar een therapeut in de loop van een traumabehandeling tegenaan kan lopen, is de slachtofferrol van patiënten. Ik zag hun onmacht en de woede. Dan waren ze vooral slachtoffer. Het was dan voor hen heel moeilijk verantwoordelijkheid te nemen voor hun eigen herstel. Paradoxaal genoeg kan deze toestand bestendigd worden door maatschappelijke erkenning van ziekte of stoornis. Vluchtelingen maken bijvoorbeeld met een erkende diagnose van PTSS meer kans op een verblijfsvergunning. Maar wat als de patiënt in kwestie opknapt en de verblijfsvergunning maar tijdelijk is?

Filosoof Michael Cholbi vult met zijn onlangs verschenen boek over filosofie van rouw een leemte in de literatuur over rouw en filosofie. Het omvattende boek is helder gestructureerd en bestaat uit zeven zeer leesbare hoofdstukken aangevuld met een inleiding, conclusie, noten met literatuurverwijzingen en een register. Een van de verdiensten van Cholbi’s boek is dat het ruimte  voor rouw bepleit in de filosofische literatuur en praktijk.

Waar haar vader is, is zij.
Waar zij is, is haar vader.
Regelmatig gaat zij niet naar school; niet spelen bij vriendinnetjes; niet kleuren
met haar stiften of spelen met haar poppen. Want, zij moet voor haar vader zorgen.
Haar vader die dagelijks fysiek en psychisch last heeft van de veelvuldige
martelingen die hij heeft ondergaan in zijn land van herkomst.
Haar vader die naast deze klachten dagelijks het gemis van zijn vrouw
en zoontje met zich meedraagt.
Tijdens hun vlucht zijn ze elkaar kwijtgeraakt.

Voor de behandeling van traumagerelateerde klachten zijn effectieve, evidence-based behandelingen beschikbaar, maar relatief weinig mensen krijgen daadwerkelijk zo’n behandeling. In plaats daarvan worden  andere behandelingen gegeven die populair zijn, waaronder lichaamsgerichte behandelingen, dierondersteunde therapie, speltherapie, EMDR toegepast op vermijding, de Lovett-methode voor preverbaal trauma, geleide synthese en deprogrammeren.

Op 17 juli 2014 stortte vlucht MH17 van Malaysia Airlines neer in Oekraïne. Alle 298 inzittenden kwamen daarbij om het leven. Een van de slachtoffers is mijn vader. Hij was onderweg naar Surabaya voor de uitvaart van zijn moeder. Een dag voor de ramp was mijn oma onverwachts overleden.

Stil ben je, heel stil.
Met donkere ogen kijk je mij aan.
Terwijl ik jou de vragen stel die gesteld worden bij een intakegesprek.
Je pupillen zijn zwart en groot.
Angstig en wantrouwend.
Je door de zon verkleurde Batman pet staat scheef op je hoofd.
Als jouw jongere broertje huilt geef jij hem wat hij hebben wil.
Ook hij moet stil zijn.

Een van de kenmerken van een posttraumatische stressstoornis (PTSS) is een verstoorde slaap, door bijvoorbeeld nachtmerries. Nachtmerries en slapeloosheid (insomnie) zijn echter niet de enige slaapproblemen, want ook nachtelijke paniek, slaapademhalingsstoornissen en slaapbewegingsstoornissen komen vaak voor en worden in de diagnostiek over het hoofd gezien. Het is van belang de verschillende slaapproblemen bij PTSS specifiek in kaart te brengen en te behandelen, omdat ze het herstel van PTSS kunnen verminderen of zelfs verhinderen.

Er is een foto van. We staan op het voetbalveld van een school, een paar honderd meter bij de kliniek vandaan. We zijn met een bont gezelschap: de lieve, intellectuele psychiater; de betrokken verpleegkundig specialist; een vijftal enthousiaste sociotherapeuten; de zorgzame maatschappelijk werkster; de bevlogen arts; de joviale kliniekcoördinator; vier Afghaanse kinderen vanuit de gezinskliniek; een aantal stoere, getraumatiseerde Nederlandse veteranen en ik.

Na één of meer traumatische ervaringen kan iemand een posttraumatische-stressstoornis (PTSS) ontwikkelen. Behandeling van eerste keuze is doorgaans prolonged exposure (PE). Een andere bewezen effectieve behandeling van PTSS is narratieve exposuretherapie (NET). Net als PE richt NET zich tijdens de exposure op het activeren van het angstnetwerk, op habituatie en op cognitieve herevaluatie. Daarnaast richt NET zich op de integratie van de traumatische herinnering in het autobiografische geheugen.

Achtergrond:  Mensen zonder geldige verblijfsvergunning kunnen in Nederland in vreemdelingendetentie worden geplaatst om hen beschikbaar te houden voor uitzetting. Hoewel internationale literatuur laat zien dat vreemdelingendetentie negatieve effecten heeft op de psychische gezondheid, is er weinig bekend over ervaringen met vreemdelingendetentie in Nederland.