Trauma en vuile handen maken

Over het begrip moral injury

Anderhalf jaar geleden stapte ik over van de Amsterdamse GGZ/GGD naar Arq Centrum ’45, waar mensen worden behandeld voor psychotraumaklachten die ‘hun oorsprong hebben in ervaringen tijdens vervolging, oorlog en geweld’. Uiteraard wist ik dat ik daar te maken zou krijgen met cliënten met ptss-klachten als nachtmerries, angst, herbelevingen, depressies.

Toch kwam ik al snel problematiek tegen die verder dan deze bekende klachten ging. Het ging dan om de morele en ethische aspecten van bijvoorbeeld een uitzending, iemands handelen of juist het gebrek daaraan. Denk aan gewetensconflicten, hevige schuld- en schaamtegevoelens, mensen die zich afvragen wat ze in vredesnaam in vreemde oorden hebben gedaan of nagelaten. En daar vaak, hoe pijnlijk ook, op latere leeftijd mee in het reine willen komen.

Het bleek in de trauma-literatuur om een bekend fenomeen te gaan: ‘moral injury’. Een begrip dat voor het eerst in de VS door de psychiater Jonathan Shay werd gebruikt, naar aanleiding van zijn werk met Vietnam-veteranen. Vrij vertaald kun je bij ‘moral injury’ spreken van moreel letsel of, poëtischer, verwonding van de ziel.

Herman van Veen beschreef het feitelijk prima toen hij in 1970 over de veteraan Jacob Olle zong: “Vroeger vocht hij voor de vrede, In een ver en vochtig land, Schoot hij dertig man aan stukken, En stak daarna het dorp in brand, Hiervoor kreeg hij toen het grootkruis, In de Nederlandse leeuw, Maar soms werd hij ’s nachts weer wakker, Met een kreet, met een schreeuw.”