ARQ Centrum' 45

In het Duitse dorpje Rahden begon een beladen geschiedenis voor de familie Bergman. Dina Bergman (de oma van Sunny) raakte na een verkrachting zwanger van de nazi burgemeester aldaar, Heinrich Stender, voor wie zij werkte als dienstmeisje. Hij keek niet om naar hun kind, en hij bood Dina een ‘oprotpremie’ aan, waarna zij met haar zoon Richard van anderhalf jaar terug naar Nederland ging. Sunny’s vader Richard werd een tijdje later bij zijn grootouders achtergelaten.

Hij zei het echt, onze eigen NAVO-baas Mark Rutte, die als premier altijd alles wat hem onwelgevallig was met een grote glimlach van zich af liet glijden: ‘We zijn niet in oorlog, maar het is ook geen vrede.’ Dat klonk, juist uit zijn mond, niet alleen een beetje komisch, maar ook onheilspellend en vooral onwerkelijk. Zeker voor mij, een vijftiger die in Nederland geboren is en zich in geen andere omstandigheden heeft bewogen dan in vrede. De oorlog die mij lange tijd het meest nabij stond was de Tweede Wereldoorlog en eerlijk, die is al geruime tijd geleden.

Het onderzoek is uitgevoerd door het Psychosociaal Ondersteuningspunt Vluchtelingen, een onderdeel van de expertisekoepelorganisatie Arq, uitgevoerd in opdracht van het Nederlands Instituut van Psychologen.

We worden rondgeleid in ons vakantieverblijf in een Oostenrijks bergdorp, net over de grens van Duitsland. Onze gastheer laat zien waar we de ski’s kwijt kunnen en vertelt dat we in het huis van zijn oma logeren die onlangs is overleden. Als we boven komen, sta ik meteen aan de grond genageld. Bevroren. Een foto van een blanke jonge man in een SS-uniform prijkt aan de muur. ‘Das ist Onkel Rudi’, zegt onze gastheer argeloos en loopt door.

Een vroegkinderlijk getraumatiseerde patiënt met een diagnose van complexe posttraumatische stressstoornis (PTSS), depressie en persoonlijkheidsproblematiek vraagt in februari 2016 een second opinion aan bij een instelling voor psychotrauma. Een traumagerichte behandeling is haar ontraden: te veel risico op decompensatie. 

Twee jaar later wordt dezelfde patiënt uitgeschreven bij de instelling. Aan een PTSS-diagnose voldoet ze niet meer na een traject van intensieve exposure en EMDR-therapie. 

Therapietrouw is belangrijk voor het welslagen van een behandeling. Er zijn verschillende drempels voor de toeleiding van vluchtelingen naar de geestelijke gezondheidszorg (ggz). Dit geldt mogelijk ook voor de therapietrouw.

In het vierde en laatste deel van dit essay beschrijft klinisch psycholoog Jackie June ter Heide hoe belangrijk het is om getroffenen te herinneren: want er moet een plaats zijn waar al het lijden, groot en klein, gezien of ongezien, wordt vastgelegd en nooit vergeten.

De grootschalige Russische invasie van Oekraïne in februari 2022 heeft het leven van miljoenen mensen ingrijpend beïnvloed. Stress en onzekerheid hebben het mentaal welzijn van vele Oekraïners ernstig aangetast. Oorlog veroorzaakt verlies: van geliefden, gezondheid, bezittingen, sociale status maar ook veiligheid. Door de voortdurende oorlog zijn stress en onzekerheid dagelijkse realiteit geworden, wat leidt tot grootschalige mentale gezondheidsproblemen, zoals slapeloosheid, depressie, angst en posttraumatische stressstoornis.

Mijn gesprekspartner en ik – patiënt en therapeut - kijken terug op een geslaagde traumabehandeling. Mijn patiënt is een robuuste man, die als zoon van een ongelooflijk strikte vader en als vrijheidsstrijder in zijn land van herkomst veel geweld heeft overleefd, en in Nederland te maken kreeg met heftige posttraumatische stressklachten. In de afgelopen maanden heeft hij hard aan zijn herstel gewerkt. Zijn veerkracht keert terug en veel van de nare herinneringen zijn verbleekt. Er is weer een toekomstperspectief en hij wil het contact met zijn kinderen herstellen.

In de kliniek van ARQ Centrum’45 behandelen we getraumatiseerde vluchtelingen en asielzoekers. Ze zijn gevlucht voor oorlog, vervolging en geweld. Ze verblijven hier, soms met hun gezin, voor langere periodes onder psychologische begeleiding. Als sociotherapeuten streven we naar een leefklimaat waarin patiënten handvatten krijgen om zelf veiligheid te ervaren. In deze setting kunnen afkomst en oorlog vervagen en ontstaat er lotsverbondenheid.