Bij het afscheid van Abram de Swaan als universiteitshoogleraar sociale wetenschap bij de universiteit van Amsterdam werd hem een bundel opstellen aangeboden van collega’s, leerlingen en vakvrienden. in een van die opstellen grijpt jolande Withuis terug op enkele artikelen van De Swaan van vijfentwintig jaar geleden, vooral zijn bekende ‘Het concentra-tiekampsyndroom als sociaal probleem’. Daarin stelde hij dat de jodenmoord, een sociale misdaad, ook alleen sociaal verwerkt had kunnen worden, in een gezamenlijke publieke omgang met het verleden.

Het gehele veld van genocidestudies, inclusief het nog steeds voortgaande onderzoek naar de moord op de Europese joden, is sinds de jaren tachtig zeer sterk gegroeid. Het nieuwe onderzoeksterrein is vooral ontstaan vanuit diverse historische, sociaal-wetenschappelijke en juridische (sub)disciplines. Maar het heeft ook steeds belangrijke impulsen gekregen uit de door ooggetuigen en overlevenden geschreven literatuur, uit het functioneren van internationale strafrechtstribunalen en uit gespecialiseerde onderzoeksjournalistiek.

Na de bevrijding ontstond al snel het beeld dat de Nederlandse bevolking zich in de Tweede Wereldoorlog op grote schaal tegen de bezetters had geweerd. Nu overheerst het idee dat de Nederlanders zich zo goed mogelijk aanpasten en de Duitsers daarmee zeer van dienst waren. Beide visies doen geen recht aan de tienduizenden die zich op alle mogelijke manieren tegen de Duitsers hebben verzet, en daar vaak voor betaalden met hun leven.

In dit hoofdstuk worden de psychologische voordelen van het schrijven van een dagboek en memoires voor oorlogsslachtoffers besproken, op grond van onderzoek naar persoonlijke geschriften van slachtoffers van de holocaust. Om te beginnen zal ik het wezenlijke verschil tussen de twee genres toelichten. Ook bespreek ik hoe dit verschil nog duidelijker naar voren komt in het geval van de holocaust. Vervolgens geef ik een overzicht van recent onderzoek op het gebied van holocaustdagboeken en -memoires.