ARQ Kenniscentrum Oorlog, Vervolging en Geweld

Herinneringscentrum Kamp Westerbork presenteerde eind vorig jaar plannen voor een herinrichting voor het kampterrein, de commandantswoning en het museum. Doel is om het verhaal van alle bewoners van Westerbork te vertellen, en daarmee misschien ook wel van alle bezoekers. Kees Schepel en Alies Boenders spraken met directeur Bertien Minco en rondleider Mietji Hully over de herinrichting en het Molukse verhaal.

Natchez is een schilderachtig stadje aan de Mississippi in het zuiden van de Verenigde Staten.

In het Duitse dorpje Rahden begon een beladen geschiedenis voor de familie Bergman. Dina Bergman (de oma van Sunny) raakte na een verkrachting zwanger van de nazi burgemeester aldaar, Heinrich Stender, voor wie zij werkte als dienstmeisje. Hij keek niet om naar hun kind, en hij bood Dina een ‘oprotpremie’ aan, waarna zij met haar zoon Richard van anderhalf jaar terug naar Nederland ging. Sunny’s vader Richard werd een tijdje later bij zijn grootouders achtergelaten.

Kort voor het einde van de oorlog vond in het Noord-Hollandse dorp Sint-Pancras een aanslag plaats met dramatische consequenties. Een Duitse represaille waarbij twintig slachtoffers vielen. De ware toedracht kwam pas jaren laten aan het licht. 

Het verleden heeft een sterke aantrekkingskracht, zeker wanneer de geschiedenis zich doorkruist met onze eigen familiegeschiedenis. Hoe hebben onze voorouders zich verhouden tot de grote en kleine ontwikkelingen in de wereld? Met name wanneer we ons verdiepen in de rol van voorouders in beladen periodes van geweld, oorlog en onderdrukking, kan zo’n zoektocht moeizaam en ingrijpend zijn. Denk bijvoorbeeld aan collaboratie tijdens de Tweede Wereldoorlog.

1. Komt de openbaarmaking van het CABR aan bod in jouw behandelkamer?

Hoe werkt het oorlogsverleden vandaag de dag door als je ouders of je grootouders hebben gecollaboreerd met de Duitse bezetter? Onlangs onderzocht ARQ hoe het (klein)kinderen van ‘foute’ Nederlanders vandaag de dag vergaat. Op welke manieren ervaren zij de doorwerking van dit verleden, en wat kunnen we daaruit meenemen wanneer we 80 jaar vrijheid herdenken?

Het was in de jaren zestig toen de Duitse Gudrun haar Joodse vriend meenam naar haar ouderlijk huis in Zuid-Duitsland. Haar vader August was een Duitse militair geweest en haar moeder een fervent nazi die heel haar leven lang met  minachting sprak over Joden en ‘zigeuners’. Een recept voor een familieruzie, maar het bezoek van Gudrun en haar vriend was gemoedelijk en leidde niet tot problemen. Het was in dezelfde jaren zestig dat Gudrun erachter kwam dat haar lieve vader niet zomaar een militair was. Hij behoorde tot de Waffen-SS, en daar het beruchtste onderdeel van, de Einsatzgruppen.

Het hebben van geheimen is zo oud als de mensheid. ‘Zodra twee mensen bij elkaar komen kan het al zinvol zijn om iets geheim te houden, dus het is bij uitstek een sociaal proces’, vertelt psycholoog Andreas Wismeijer, die het boek Het Geheimen Protocol. Over de psychologische mechanismen van geheimhouding schreef. ‘Er zal continu frictie zijn in de informatie die door mensen uitgewisseld wordt.’ Wanneer werken geheimen belemmerend en wanneer zijn ze functioneel of zelfs sociaal gewenst? En wat vergt het hebben van een geheim van je?

De Oekraïense ngo DoLadu biedt psychologische ondersteuning aan Oekraïense veteranen en hun families. Khrystyna Kurganska, die aan het hoofd staat van de organisatie, vertelt over de uitdagingen van hun werk in een voortdurende oorlog. ‘Veteranen aarzelen vaak om hulp te zoeken omdat ze bang zijn voor oordelen.’