'The ordinary magic' : Een narratief onderzoek naar veerkracht en trauma bij drie generaties Joodse Nederlanders

In onderzoek naar de Holocaust wordt sinds een aantal decennia gesproken over de mogelijkheid van intergenerationele traumaoverdracht. Dit betekent dat de (potentieel) traumatische gebeurtenissen die de Holocaust overlevenden hebben meegemaakt ook doorwerken in de levens van hun kinderen, en mogelijk kleinkinderen. Recentelijk is de mogelijkheid van intergenerationele overdracht van veerkracht eveneens een actueel onderwerp geworden. Tot op heden bestaat er nog geen consensus over. Veerkracht wordt ook wel omschreven als ‘the ordinary magic’. Veelal vertrekken de onderzoeken vanuit een dominant psychologisch perspectief – zijnde een individueel perspectief - in plaats van een meer sociale, culturele dimensie in ogenschouw te nemen. Daarnaast blijft onderzoek naar de beleving en vertelwijze van de betrokkenen achter. Dit onderzoek vertrekt vanuit een narratief perspectief, aansluitend op cultural memory studies en tracht zo meer inzicht te verwerven in de wijze waarop de eerste, tweede en derde generatie Joodse Nederlanders betekenis geven aan hun leven in het licht van de Holocaust. Op deze manier wordt gepoogd de processen van veerkracht, zingeving en trauma te beschrijven en tot begrip ervan te komen. De ‘Dialogical Self Theory’ vormt de theoretische fundering en de analysemethode van dit onderzoek. Door de meerstemmige posities van de respondenten te onderzoeken wordt getracht inzicht te krijgen in hoe een veerkrachtige of kwetsbare omgang met moeilijkheden gerelateerd is aan de familiare context. Er zijn zes Joodse Nederlandse families onderzocht, bestaande uit drie opeenvolgende generaties waarvan de eerste generatie tot de Holocaust overlevenden behoren. Opvallend is de grote rijkheid aan posities die ieder individu heeft en hoe zeer deze met elkaar in tegenspraak én dialoog zijn. De verwevenheid tussen het ‘ik’ en ‘collectief’ wordt onderstreept, waarbij intergenerationele overdracht plaatsvindt via herinneringen en verhalen. Veerkracht wordt vooral zichtbaar als relationeel proces en als situationeel van aard. Trauma wordt zichtbaar in de bestaansonzekerheid die veel respondenten ervaren en in de ervaring geen zeggenschap over het leven te hebben. Vooralsnog wordt er in het wetenschappelijk en maatschappelijk discours vooral gedacht in dichotomieën betreffende trauma (kwetsbaarheid) en veerkracht. Dit onderzoek laat zien dat er voorbij deze tegenstelling gekeken moet worden omdat mensen zowel veerkrachtig als kwetsbaar kunnen zijn.