Open armen en dichte deuren : Percepties van Syrische en Eritrese statushouders over hun sociaal-culturele positie in Nederland

Dit is een kwalitatief onderzoek naar de sociaal-culturele positie van Syrische en Eritrese statushouders, dat verdieping biedt betreffende eerdere resultaten uit het project cohortstudie asielzoekers en statushouders van het Sociaal en Cultureel Planbureau (scp), het Centraal Bureau voor de Statistiek (cbs), het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (wodc) en het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (rivm). 

Door middel van registerdata en surveyvragen zijn de posities, de opvattingen en denkbeelden van met name Syrische statushouders door de tijd heen intensief onderzocht. Het project bestaat ook uit een aantal kwalitatieve verdiepende studies. De eerste kwalitatieve
studie is gedaan onder Eritrese statushouders en richtte zich op de vlucht en het dagelijks leven in Nederland (Sterckx en Fessehazion 2018). De tweede studie betrof de ervaringen van Syrische statushouders met het Nederlandse participatiebeleid (Van Liempt en Staring 2020). Dit is de derde kwalitatieve verdiepende studie en richt zich op de sociaal-culturele positie van zowel Syrische als Eritrese statushouders.

Ten aanzien van de positie van migranten wordt vaak een onderscheid gemaakt tussen de structurele domeinen van integratie (arbeidsmarkt, onderwijs, huisvesting, gezondheid) en het sociaal-culturele domein (de netwerken, culturele uitingen en opvattingen en vormen van identificatie). In dit rapport richten we ons op dat laatste domein en bekijken daarin drie dimensies: sociaal, cultureel en emotioneel. We zijn met name geïnteresseerd in de vraag wat er gebeurt als mensen met verschillende culturele patronen met elkaar in contact komen: statushouders en mensen die hier wonen (met en zonder migratieachtergrond).

Recent gearriveerde migranten leren de nieuwe samenleving in eerste instantie voornamelijk kennen door de contacten die ze leggen, en door hun indrukken te vergelijken met de samenleving die zij kennen (de samenleving die ze verlaten hebben). Het contact tussen nieuwkomers en mensen die hier al wonen, zorgt er onder andere voor dat er nieuwe sociale netwerken ontstaan en dat culturele percepties en patronen aan beide kanten kunnen veranderen. Dit proces wordt ook wel acculturatie genoemd (Berry 1997, 2006). Dit kan ook betekenen dat men op een andere manier naar de eigen cultuur en gemeenschap gaat kijken.

Keuzes die migranten, al dan niet gedwongen en bewust, in hun nieuwe omgeving maken ten aanzien van de samenstelling van hun sociale netwerken en het belang dat zij hechten aan het al dan niet behouden van bepaalde culturele percepties en patronen, worden acculturatiestrategieën genoemd. De literatuur onderscheidt over het algemeen vier typen:
assimilatie, integratie, segregatie en marginalisatie (Berry 1997, 2006; Phillimore 2011). De gerichtheid (sociaal en cultureel) op de herkomstgroep aan de ene kant en de ontvangende samenleving aan de andere kant, zijn hierbij de onderscheidende factoren. Zo richt de migrant zich bij assimilatie sociaal en cultureel op de ontvangende samenleving. Bij segregatie richt men zich sociaal en cultureel op de herkomstgroep. Bij integratie is men zowel op de herkomstgroep als op de ontvangende samenleving georiënteerd. En bij marginalisatie
trekt men zich terug en is er geen oriëntatie op zowel de ontvangende samenleving als de herkomstgroep.

In het kwantitatieve onderzoek naar de sociaal-culturele positie van Syrische statushouders identificeerde het scp drie typen sociaal-culturele posities, die deels gerelateerd kunnen worden aan drie van de vier bovenstaande strategieën: gematigde separatie, gematigde integratie en gematigde assimilatie (Damen en Huijnk 2019). 40% van de Syrische statushouders valt onder het type gematigde integratie. Syriërs in deze groep zijn op sociaal, emotioneel en cultureel vlak ingebed in zowel de Syrische groep als de ontvangende
samenleving. Zij hebben relatief veel contact met zowel Syriërs als Nederlanders zonder en met migratieachtergrond. Iets meer dan een derde (36%) valt onder het type gematigde separatie: zij onderhouden over het algemeen sterkere sociale en emotionele bindingen met de herkomstgroep en hebben een relatief conservatieve waardeoriëntatie.
Bijna een kwart (24%) valt binnen het type gematigde assimilatie. Syriërs binnen dit type onderhouden een relatief sterke sociale en emotionele binding met de Nederlandse samenleving, en hun waardeoriëntatie is progressiever dan die van de gematigde separatie en de gematigde integratie. 

In dit kwalitatieve onderzoek gebruiken we een vergelijkbare benadering en conceptualisering als in bovenstaande scp-studie, maar richten we ons op de wereld achter de cijfers: de manier waarop Syrische en Eritrese statushouders zelf een interpretatie geven aan de
Nederlandse cultuur en die van de herkomstgroep, de eventuele afstand die zij op sommige onderdelen tussen beide ervaren en de gerichtheid op een van beide of allebei.

Concreet onderzoeken en beantwoorden wij in dit onderzoek de volgende vragen: 

1 Wat vinden statushouders typerende kenmerken van de Nederlandse cultuur?
2 Welke kenmerken worden positief en welke negatief gewaardeerd?
3 Wat vinden statushouders typerende kenmerken van de cultuur van de herkomstgroep?
4 In hoeverre vinden statushouders dat de kenmerken van de Nederlandse cultuur verschillen/overeenkomen met kenmerken van de cultuur van het herkomstland of deherkomstgroep?

5 In hoeverre voelen statushouders zich verbonden met de herkomstgroep en/of Nederland?
6 In hoeverre zijn statushouders veranderd (of hebben ze het gevoel dat ze veranderd zijn) in de korte tijd dat ze in Nederland verblijven?
7 Wat is de betekenis voor statushouders van de culturele verschillen tussen Nederland en het land van herkomst en wat is de impact hiervan op de netwerken, identificatie en het toekomstperspectief van statushouders in Nederland?