Onderdak en opvang door Rijk en gemeenten van vertrekplichtige vreemdelingen en de invloed daarvan op terugkeer

Dit rapport presenteert de resultaten van het onderzoek naar onderdak en opvang door Rijk en gemeenten van vertrekplichtige vreemdelingen en de invloed daarvan op terugkeer. Dit onderzoek is uitgevoerd door onderzoeksbureau Pro Facto te Groningen in samenwerking met de vakgroep Staatsrecht, Bestuursrecht en Bestuurskunde, van de faculteit Rechtsgeleerdheid van de Rijksuniversiteit Groningen.

Aanleiding

Sinds januari 2007 regisseert de Dienst Terugkeer & Vertrek (DT&V) het vertrek van vreemdelingen die geen recht hebben op verblijf in Nederland. Vreemdelingen die Nederland moeten verlaten en geen recht (meer) hebben op opvang van rijkswege kan ter voorbereiding op het vertrek onderdak worden geboden in één vrijheidsbeperkende locatie (VBL) en vijf gezinslocaties1 (GL). Deze vormen van rijksopvang zijn niet altijd onvoorwaardelijk en kunnen derhalve op enig moment worden beëindigd. Verschillende gemeenten hebben voor vreemdelingen zonder verblijfsrecht, waaronder de vreemdelingen bij wie rijksonderdak beëindigd is, vormen van noodopvang opgezet. Deze noodopvang wordt ook wel aangeduid als ‘bedbad- brood’ (hierna ook: BBB).

Ondanks ‘een langdurig (onderhandelings)proces’ in de periode 2015-2016 zijn de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (hierna: VNG) en het Rijk er niet in geslaagd om een bestuursakkoord te sluiten over het bieden van opvang aan uitgeprocedeerde vreemdelingen anders dan en naast VBL, GL of gemeentelijke noodopvang. Inzet van het Rijk was de komst van acht landelijke vreemdelingenvoorzieningen (hierna: LVV) waar sobere opvang geboden zou worden, alsmede ‘trajecten aangeboden [zouden worden] gericht op het motiveren tot en faciliteren van vertrek.’ De staatssecretaris wenste dat de gemeentelijke BBB’s beëindigd zouden worden, maar gemeenten bedongen in zijn optiek ‘te veel ruimte om gemeentelijke opvang aan uitgeprocedeerde vreemdelingen te kunnen blijven bieden naast de LVV’s.’ 2 Een belangrijk verschil van opvatting tussen Rijk en gemeenten betrof het antwoord op de vraag of het bieden van gemeentelijke noodopvang de effectiviteit van het terugkeerbeleid in de weg staat dan wel juist bevordert. De vraag of de vorm en inhoud van opvang invloed hebben op terugkeer, is aanleiding geweest tot het doen van dit onderzoek. In het regeerakkoord 2017- 2021 is bepaald dat het Rijk en de gemeenten gaan proberen gezamenlijk afspraken te maken voor het opzetten van LVV’s. De uitkomsten van dit onderzoek kunnen als input dienen voor de ontwikkeling van de samenwerking tussen Rijk en gemeenten in de LVV’s, waaronder de inrichting van deze voorzieningen en geboden vormen van begeleiding.