Omgang met gedeelde bronnen van het koloniale verleden

Door de eeuwenlange koloniale rol van Nederland ligt een deel van de geschiedenis van landen, gemeenschappen en individuen wereldwijd vast in archieven die zich momenteel in Nederland bevinden. Die archieven zijn hier misschien wel, maar misschien niet op hun plek. Hun koloniale context wordt lang niet altijd onderkend en uitgelegd. Sommige archieven zijn wel, andere niet online beschikbaar. Sommige archieven zijn slechts vanuit een eenzijdig perspectief toegankelijk gemaakt. Veel archiefmateriaal is in het Nederlands geschreven én beschreven. Dat alles brengt verantwoordelijkheden met zich mee. Daarover gaat dit advies.

In 2020 bracht de Raad voor Cultuur het advies Koloniale collecties en erkenning van onrecht uit. Kern van dat advies is dat de staat de bevolking van de voormalige koloniën onrecht heeft aangedaan door tegen haar wil cultuurgoederen in bezit te nemen en dat de staat bereid moet zijn verzoeken tot restitutie van deze cultuurgoederen serieus in overweging te nemen. Toenmalig minister Van Engelshoven nam het advies grotendeels over in haar Beleidsvisie collecties
uit een koloniale context (2021). Voormalig staatssecretaris Uslu vroeg de Raad voor Cultuur vervolgens om een nader advies over ‘de omgang met archieven en documentaire collecties die gevormd zijn in koloniale context’. De raad
brengt dit advies uit als een op zichzelf staand advies.

De raad heeft voor dit advies nauw overleg gevoerd met bestuurders en deskundigen uit Indonesië, Suriname en de Caribische eilanden; de gebieden die tot hun dekolonisatie onder Nederlands gezag stonden en/of nog steeds deel uitmaken van het Koninkrijk der Nederlanden. De inbreng van de gesprekspartners bleek goed te stroken met de denklijn van de raad.

Voor de omgang met koloniale archieven en documentaire collecties hanteert de raad de volgende uitgangspunten:

– de erkenning van het historisch onrecht dat de staat de voormalige koloniën heeft aangedaan;
– de bereidheid om dit onrecht waar mogelijk te herstellen;
– de noodzaak om nieuw onrecht en de voortzetting en/of doorwerking van historisch onrecht te voorkomen.

De raad is van mening dat het vraagstuk van herstel van onrecht in relatie tot koloniale archieven niet zozeer een juridische als wel een ethische kwestie is. Rechtvaardigheid prevaleert hier boven recht.