Moral injury en erkenning : Eenduidige verhalen over oorlog tegenover tegenstrijdige uitzendervaringen

Inleiding: 

Aan de missie zelf heb ik niet zo veel overgehouden, bij wijze van spreken. Al kwam ik, volgens mijn vrouw, als een ander mens thuis. Wat er daarna gebeurde, heeft het meeste impact gehad. (Voormalig plaatsvervangend commandant van Dutchbat III, geciteerd in Koelé 2016) 

Moral injury wordt veelal gedefinieerd als een psychologische verwonding die wordt veroorzaakt door ‘het zien, begaan of ondergaan van handelingen die morele overtuigingen en verwachtingen schenden’ (zie e.g. Litz et al. 2009). Huidige studies naar moral injury richten zich vooral op de individuele veteraan en diens gevoelens van schuld en schaamte. Wat betreft oorzaken richten deze studies zich met name op de daden die een veteraan heeft gezien of begaan, bijvoorbeeld, het doden van andere mensen, het niet kunnen helpen van mensen die om je hulp vragen, geconfronteerd worden met morele dilemma’s tijdens uitzending, enzovoort (e.g. Nash et al. 2013, Currier et al. 2015, Bryan et al. 2016). Wat betreft oplossingen richten deze studies zich vooral op mogelijke therapieën om morele verwonding te behandelen (Litz et al. 2009, 2015, Gray et al. 2012, Nash and Litz 2013, Laifer et al. 2015).

De bevindingen van deze studies zijn waardevol. Echter, de focus in deze studies ligt vooral op de uitzending zelf, en als zodanig wordt niet of nauwelijks gekeken naar de periode na uitzending. Ook ligt de focus in deze studies vooral op de individuele veteraan, en als zodanig wordt niet of nauwelijks gekeken naar de sociale en bredere maatschappelijke context van morele verwonding. Het lijkt cruciaal om dit wel te doen. De worstelingen van veteranen liggen vaak niet alleen in ervaringen tijdens uitzending, maar ook in ervaringen in het thuisland. Bovendien zijn gevoelens van schuld en schaamte per definitie niet alleen naar binnen gerichte emoties, maar ook sociale emoties. Schuld en schaamte gaan immers om hoe een persoon zichzelf bekijkt door de bril van anderen, en zeker als het gaat om militaire missies is het niet alleen de veteraan zelf die die bril maakt. Bij militaire missies zijn vragen over goed en kwaad veel meer dan privévragen van de individuele veteraan; het zijn vragen die worden gesteld en bediscussieerd op maatschappelijk niveau. 

Deze bijdrage zal zich toespitsen op de rol van de maatschappij in moral injury, en meer specifiek op de rol van maatschappelijke erkenning en miskenning. De onderstaande verkenning en reflectie komt voort uit een promotieonderzoek dat ik momenteel uitvoer naar moral injury onder veteranen van Dutchbat (Srebrenica, Bosnië) en TFU (Uruzgan, Afghanistan).