Uiteenlopende lotsbestemmingen : circusartiesten tjjdens het nationaalsocialisme

Sinds de negentiende eeuw waren circussen met artiesten uit alle hoeken van de wereld, inclusief motorisch gehandicapten en artiesten van Afrikaanse origine of kleurlingen, generaties lang in het bezit van Joodse, Sinti-, Roma- en Jenische families. Het circus was een heel populaire vorm van ontspanning tijdens de nazitijd. Daarom koncen talrijke circussen blijven rondreizen, de nationale grenzen oversteken en door dorpen en steden trekken.

Het circus brengt voor enkele ogenblikken een beetje menselijkheid naar het getto en het kamp. Het neemt een belangrijke sociale dimensie aan en wordt zelfs een instrument van verzet en overleving voor sommige gedeporteerden. De optredens van de artiesten gaan van een solonummertje, bedoeld om landgenoten in de getto's en kampen moed te geven, tot en met grotere producties, zoals die van het circus Konzentrazani dat met de beschikbare middelen talrijke elementen van het circus en het theater samenvoegt tot een totaalspectakel.

De circusnummers konden worden gerecupereerd dankzij het cynisme van de nazi's, die er een ziekelijk plezier in vonden om hun clowns in het spektakel te laten defileren vooraleer ze werden opgesloten in de laboratoria voor experimenten en martelingen, of verdwenen in de gaskamers. Zo gezien onthult het circus gedurende de naziperiode ook het vreselijke lot van de gedeporteerden: achter het masker van de vermaak schuilt de gruwel.