Dweilen met de kraan open : De bedreigde ontwikkeling van kinderen in gezinslocaties en de drempel tot adequate (jeugd)hulp

Uit nieuw onderzoek van Defence for Children blijkt dat de ontwikkeling van kinderen in gezinslocaties ernstig wordt geschaad door de slechte leefomstandigheden. Het huidige systeem is desastreus voor het mentale welzijn van de kinderen. Bovendien krijgen kinderen in de gezinslocaties niet de jeugdhulp die ze nodig hebben. Gezinslocaties maken het voor gemeenten onmogelijk hun jeugdzorgplicht op grond van de Jeugdwet uit te voeren. Defence for Children roept de overheid op gezinslocaties in hun huidige vorm als opvangvorm af te schaffen.

Op Wereldvluchtelingendag, 20 juni, biedt Defence for Children rapport aan bij de Tweede Kamer. ‘Al sinds de introductie van de gezinslocaties in 2011 is duidelijk dat de leefomstandigheden er ronduit schadelijk zijn voor de ontwikkeling van kinderen. Allerlei instanties, waaronder de gemeenten, jeugdartsen en de Onderwijsinspectie, hebben hierop gewezen en het kabinet opgeroepen tot actie. Maar er gebeurt helemaal niets’, zegt Martin Vegter, juridisch adviseur bij Defence for Children.

Gezinslocaties

De gezinslocaties zijn geïntroduceerd om ervoor te zorgen dat uitgeprocedeerde gezinnen met minderjarige kinderen onderdak hebben. De locaties zijn bedoeld voor kort verblijf maar in de praktijk woont een grote groep kinderen hier een flink deel van hun leven. Door de lange asielprocedures leven kinderen die in een gezinslocatie terechtkomen vaak al jaren in onzekerheid en zijn ze al heel vaak verhuisd. Een groot deel van de bewoners in de opvang heeft nog een procedure lopen, bijvoorbeeld op grond van medische redenen, humanitaire omstandigheden, een herhaald asielverzoek, de Afsluitingsregeling van het Kinderpardon of het buitenschuldbeleid. Veel van de bewoners zijn daardoor 'rechtmatig' in Nederland en hoeven Nederland niet te verlaten.

Angst

De onzekerheid over hun verblijfsstatus heeft negatieve gevolgen voor het mentale welzijn van kinderen. Het feit dat de kinderen geen verblijfsvergunning hebben, zorgt er ook voor dat ze niet altijd de zorg krijgen die ze nodig hebben omdat ze zogenaamd ‘uitgeprocedeerd’ zijn. Daarnaast spelen de beperkende leefomstandigheden en angst voor uitzetting een grote rol bij stress en spanning.

Beperkende leefomgeving

Langdurig verblijf in een beperkende omgeving brengt kinderen in een isolement. De gezinslocaties kennen strenge regels. Volwassenen hebben een dagelijkse meldplicht, mogen niet werken en geen opleiding volgen. Kinderen zelf vinden de strenge regels en beperkingen op de gezinslocaties ook lastig en geven hun leven op de locatie een (ruime) onvoldoende. ‘Ik zou een 2 geven aan het leven hier, vooral door de stress,’ zegt een meisje van 16 jaar. Niet alleen wonen hele gezinnen op één of twee kamers, ook moeten meerdere gezinnen vaak een woonkamer of keuken delen. Het zorgt ervoor dat kinderen zich niet kunnen terugtrekken en veel zorgen van hun ouders en andere gezinnen meekrijgen. Professionals geven aan dat het inzetten van hulp weinig effect heeft als de thuisbasis niet op orde is.

Knelpunten

Uit het onderzoek blijkt dat zorgprofessionals het moeilijk vinden binnen de gezinslocaties te navigeren in een systeem met door de politiek vastgestelde kaders. Ze merken dat de nadruk ligt op vertrek en dat men vanuit de politiek wil voorkomen dat kinderen in gezinslocaties aarden in Nederland. Die situatie maakt het voor zorgprofessionals moeilijk, zo niet onmogelijk, om aan de randvoorwaarden voor goede zorg te voldoen en de zorg te bieden die kinderen nodig hebben. Ze geven aan dat de belangen in het vreemdelingenbeleid en de Jeugdwet op dit moment met elkaar in tegenspraak zijn.

Dweilen met de kraan open

‘Het huidige systeem waarin kinderen lange tijd in onzekerheid verblijven, de strenge en sobere leefomstandigheden en het vele verhuizen - waardoor jeugdhulp niet duurzaam aangeboden kan worden - is zo slecht voor de ontwikkeling en het mentale welzijn van kinderen, dat geen jeugdhulp daartegenop kan. Al zouden de kinderen in een gezinslocatie jeugdhulp krijgen, het is de gezinslocatie zelf die hun problematiek in stand houdt en verergert. En zo blijft het dweilen met de kraan open’, zegt Martin Vegter.