ARQ Kenniscentrum Oorlog, Vervolging en Geweld

Eén lege stoel voor één verloren leven; 11.541 rode stoelen in een lange rij. Ter nagedachtenis aan de slachtoffers van het beleg van Sarajevo tijdens de oorlog in het voormalige Joegoslavië in de jaren negentig. Een fascinerende verbinding van kunst met herdenken. Welke impact had deze herdenking op oorlogsgetroffenen uit Sarajevo? Hierover spraken wij met getuigen van de Sarajevo Red Line.

Jeff Chapman (55) houdt van zijn beroep. Al dertig jaar werkt hij in Amsterdam en omstreken als gezinsvoogd. Schrijnende gevallen binnen gezinnen en morele dilemma’s zijn inherent aan zijn vak. Chapman komt regelmatig zaken tegen die hem niet loslaten, zoals het geval is bij een uit Irak gevluchte moeder. Het is voor hem dat ene dilemma.

Cappuccino’s, mijn kat, en burrata’s die op het punt staan om aangesneden te worden. Ik plaats eigenlijk alleen maar foto’s van leuke momenten op Instagram, net als de meeste andere gebruikers van dit social media platform. Op Instagram krijg je vaak een eenzijdig beeld te zien van gebruikers. Het is lastig om iets te vinden dat ‘echt’ is, of in elk geval realistisch aanvoelt.

Kinderen die in Nederland opgroeien hebben geen persoonlijke herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog. Ze groeien op in een andere tijd dan de ouderen die deze persoonlijke herinneringen nog wel hebben, een tijd met eigen trends en ontwikkelingen. Daarnaast hebben kinderen door hun jonge leeftijd andere interesses dan volwassenen. Deze zaken zijn allemaal van invloed op de manier waarop zij omgaan met het herdenken van de Tweede Wereldoorlog.

Het herdenken van de Tweede Wereldoorlog heeft een belangrijke plek in de Nederlandse samenleving. Hoewel het al bijna 75 jaar geleden is dat Nederland werd bevrijd, blijft de belangstelling voor de Nationale Herdenking op 4 mei groot. Uit diverse onderzoeken blijkt dat kinderen het herdenken van de Tweede Wereldoorlog belangrijk vinden (1, 2, 3). Toch is de algemene steun voor 4 mei onder kinderen lager dan bij volwassenen (2). Op veel scholen worden lesprogramma’s ingezet om kinderen te leren over de betekenis en inhoud van herdenken.

Kinderen die in Nederland opgroeien hebben geen persoonlijke herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog. Vergeleken met ouderen die deze persoonlijke herinneringen nog wel hebben, groeien ze op in een andere tijd, met eigen trends en ontwikkelingen. Daarnaast hebben ze door hun jonge leeftijd andere interesses dan volwassenen. Deze zaken zijn allemaal van invloed op de manier waarop kinderen omgaan met herdenken van de Tweede Wereldoorlog. Over het algemeen zijn herdenkingen jarenlang afgestemd op de aanwezigheid van de eerste generatie.

Ik herinner me een lach, een ingehouden slappe lach. Ik moet een jaar of zeven zijn geweest.
Het was 4 mei, eind jaren ’90. Ik zat bij mijn oom en tante op de bank toen de twee minuten stilte net waren begonnen. Vlak daarvoor zei mijn oom met strenge blik dat ik en mijn nichtjes en neefjes maar moesten denken aan wat opa en oma hadden meegemaakt. Dat we Indo’s waren wisten wij kleinkinderen dondersgoed, zo leerden we elkaar Indonesische  scheldwoorden, maar van de oorlog wisten we niets. Toen na de stilte het volkslied werd ingezet barstten wij in een daverend lachen uit.

Dit jaar publiceerde ARQ Kenniscentrum Oorlog, vervolging en geweld de handreiking en brochure Ouder worden met de oorlog. Ze zijn bedoeld voor alle verzorgers die met ouderen
werken die de Tweede Wereldoorlog hebben meegemaakt. In Impact Magazine enkele tips en ervaringen van deskundigen, die voor de handreiking zijn geïnterviewd, over het thema
ouder worden met de oorlog. 

Ad van Liempt verdiepte zich jarenlang in Albert Konrad Gemmeker (1907-1982), die als commandant van kamp Westerbork tienduizenden Joden, Roma en Sinti de dood in stuurde. Met een kop koffie in een restaurant in Utrecht, vertelt Van Liempt over zijn onderzoek en hoe het voor hem was om te spreken met de dochters en kleindochter van de beruchte commandant. 

Korrelige beelden verschijnen op het witte projectiescherm. Het zijn oude amateurbeelden van een bruiloft. Ik zie mijn opa en oma uit een huis komen. Ze stappen in een auto die hen naar de kerk brengt. Van de trouwmis zijn geen beelden, wel van het moment dat ze de kerk uit komen. Verpleegsters van het Rode Kruis vormen een erehaag; mijn oma was daar destijds actief als vrijwilliger.