Nursing home residents with mental and physical multimorbidity : Characteristics, neuropsychiatric symptoms and needs

 Inleiding

Onderzoek wijst uit dat ouderen vaak meerdere chronische aandoeningen tegelijkertijd hebben. Dit wordt multimorbiditeit genoemd. Multimorbiditeit kan bestaan uit verschillende lichamelijke aandoeningen, maar ook uit een combinatie van lichamelijke en psychiatrische aandoeningen. Het aantal ouderen met lichamelijke en psychiatrische multimorbiditeit is de laatste jaren toegenomen.

Deze trend zal in de komende jaren doorzetten, onder andere door de dubbele vergrijzing. Het aantal ouderen in de samenleving neemt toe en ze worden bovendien gemiddeld steeds ouder. Daarnaast is er nog een andere ontwikkeling. Het beleid in de geestelijke gezondheidszorg is vanaf het begin van de jaren tachtig gericht op ambulantisering: de zorg zo veel en zo lang mogelijk organiseren in de directe leefomgeving van cliënten. Veel psychiatrische instellingen hebben daarom hun bedden voor langdurig verblijf fors afgebouwd.

Mensen met chronische psychiatrische zorgvragen die moeilijk voor zichzelf kunnen zorgen, zijn veelal aangewezen op beschermde woonvormen waar structuur en begeleiding worden geboden. Wanneer zij ook lichamelijke problemen krijgen en behoefte hebben aan geïntegreerde psychiatrische en lichamelijke zorg, wordt hiervoor steeds vaker een beroep gedaan op verpleeghuizen. Ook in de ouderenzorg wordt de zorg bij voorkeur thuis of in een kleinschalige woonvorm verleend. Daarom komt het verpleeghuis tegenwoordig pas in beeld wanneer de zorgvraag te ingewikkeld of te zwaar wordt voor ambulante zorg. De complexiteit van de problematiek van mensen die in een verpleeghuis zijn opgenomen, neemt daarmee toe. Om daarop te kunnen inspelen ontwikkelen verpleeghuizen zich in toenemende mate tot specialistische zorg- en behandelcentra. Dit doen zij zowel voor de meest complexe bewoners binnen de traditionele doelgroepen (somatiek en psychogeriatrie) als voor relatief nieuwe doelgroepen, zoals bewoners met psychiatrische en lichamelijke multimorbiditeit.

De specialistische zorg voor deze groep bewoners wordt ook wel gerontopsychiatrische verpleeghuiszorg genoemd. De ervaring die in een aantal verpleeghuizen met deze bewoners is opgedaan, wijst er sterk op dat zij niet dezelfde kenmerken en zorgvragen hebben als andere bewonersgroepen in het verpleeghuis. Er is tot nu toe echter geen wetenschappelijk onderzoek dat deze ervaring onderbouwt. Om een passend zorgprogramma te kunnen ontwikkelen voor de gerontopsychiatrische doelgroep in verpleeghuizen is dergelijk onderzoek noodzakelijk. Dit onderzoek kan bovendien helpen om eventuele knelpunten in de uitvoering van zo n zorgprogramma vast te stellen en om hiervoor oplossingen aan te dragen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan knelpunten in de wet- en regelgeving en in de financiering.

Met het voorgaande als uitgangspunt hebben wij als onderzoeksgroep vanaf 2011 onder de naam MAPPING een studie verricht bij een groep verpleeghuisbewoners met psychiatrische en lichamelijke multimorbiditeit. Mapping staat daarbij voor: a study in residents with mental and physical problems residing in Dutch nursing homes. Dit proefschrift is de afsluiting van dat onderzoek. In Nederland wordt onderscheid gemaakt tussen psychogeriatrie, voor ouderen met dementie, en gerontopsychiatrie, voor ouderen met psychische problemen van allerlei aard. De MAPPING-studie richt zich op de bewoners die in een verpleeghuis zijn opgenomen met gerontopsychiatrische zorgbehoeften; bewoners met dementie zijn uitgesloten van het onderzoek. Hoofdstuk 1 van dit proefschrift beschrijft de achtergrond en de hoofddoelstellingen van het onderzoek. Met de MAPPING-studie willen we op de eerste plaats meer te weten komen over de kenmerken en zorgbehoeften van verpleeghuisbewoners met psychiatrische en lichamelijke multimorbiditeit. Daarnaast willen we meer inzicht krijgen in de bewonersgebonden factoren die van invloed zijn op gedragsveranderingen na opname op een gerontopsychiatrische verpleeghuisafdeling. Bewonersgebonden factoren zijn kenmerken van de persoon zelf, bijvoorbeeld leeftijd en geslacht, maar ook persoonlijke eigenschappen, lichamelijke en psychiatrische aandoeningen, medicijngebruik en de mate van afhankelijkheid van zorg.

Hiertoe hebben wij de volgende vragen geformuleerd:

1 Wat zijn de kenmerken en zorgbehoeften van bewoners met psychiatrische en lichamelijke multimorbiditeit die zijn opgenomen op een gerontopsychiatrische verpleeghuisafdeling?

2 Welke gedragsveranderingen laten bewoners zien, acht maanden na opname op een gerontopsychiatrische verpleeghuisafdeling en wat is de invloed van verschillende bewonersgebonden factoren op deze veranderingen?